1356: ‘Falkirk’ Mhoireibh
Litir sheachdaineach do luchd-ionnsachaidh le clàr-fuaime, tar-sgrìobhadh is mìneachadh. A weekly letter to Gaelic learners with audio, transcription and explanation.
Tha an litir ag obrachadh leis an fhaclair. Tagh an taba ‘teacsa Gàidhlig’ agus tagh facal sam bith san teacsa agus fosglaidh am faclair ann an taba ùr agus bidh mìneachadh den fhacal ann. The letter is integrated with the dictionary. Select the tab ‘Gaelic text’ and choose any word and the dictionary will open and you will see the English explanation of the Gaelic word.
‘Falkirk’ Mhoireibh
Bidh sibh eòlach air baile ris an canar Falkirk. Tha e suidhichte air a’ Mhachair Ghallta. ’S e An Eaglais Bhreac a chanas sinn ris ann an Gàidhlig.
Ach an robh fios agaibh gun robh baile eile ann air an robh Falkirk mar ainm? ’S e baile-fearainn a th’ ann agus tha e air Bràigh Mhoireibh. Tha e beag agus car iomallach an coimeas ris an Eaglais Bhric air a’ Ghalltachd.
Thàinig mi tarsainn air Falkirk Mhoireibh nuair a bha mi a’ dèanamh rannsachadh air na sgrìobhaidhean aig Tòmas Dic Lauder. B’ esan an duine a sgrìobh pàipear mu iasgach an sgadain ann am meadhan an naoidheamh linn deug. Bha mi ag innse dhuibh mu dheidhinn anns an Litir mu dheireadh.
Sgrìobh Lauder tòrr dhiofar rudan – ficsean agus cunntasan mu thachartasan agus eachdraidh. Am measg sin, bha cunntas mionaideach de na tuiltean ann am Moireibh ann an ochd ceud deug, fichead ’s a naoi (1829). Rinn na tuiltean sin sgrios uabhasach.
Bha Lauder gu math eòlach air Moireibh. Chaidh e am measg nan uaislean agus nan tuathanach anns an sgìre sin an dèidh nan tuiltean. Fhuair e a-mach mun sgrios a rinn na h-aibhnichean is na h-uillt a bhris na bruaichean aca. Mar eisimpleir, chaill aon tuathanach trithead acaire de dh’fhearann – ann an àite far an robh e doirbh gu leòr bith-beò a dhèanamh co-dhiù.
Nuair a bha e a’ rannsachadh a’ ghnothaich, chuala Lauder naidheachd mu na madaidhean-allaidh mu dheireadh anns an sgìre. Bha dithis bhràithrean a’ fuireach ann am Falkirk, a bha ri taobh Abhainn Duibhidh. Bha fios aca gun robh saobhaidh aig na madaidhean-allaidh mu dheireadh ann am mòr-chlais faisg air Cnoc Bràigh Mhoireibh – eadar an taigh aca agus Loch nan Doirb.
Dh’obraich na bràithrean còmhla. Thug iad sùil air an t-saobhaidh. Nuair a dh’fhalbh pàrantan nan cuileanan a-mach airson sealg, chaidh fear de na bràithrean a-steach don t-saobhaidh. Bha biodag aige. Chùm a bhràthair sùil a-mach air an taobh a-muigh, eagal ’s gun tilleadh na madaidhean-allaidh mòra. B’ esan am freiceadan.
Chuir am fear a bha am broinn na saobhaidh às do na cuileanan gu furasta. Ach mus d’ fhuair e a-mach, thill na madaidhean mòra. Ghabh am freiceadan eagal a bheatha romhpa agus theich e. Cha tug e eadhon rabhadh do a bhràthair gun robh na madaidhean mòra ann.
Bha e air a nàrachadh mu na rinn e. Rinn e lotan air fhèin le a bhiodaig. Nuair a thill e dhachaigh, dh’inns e do mhuinntir an àite gun robh na madaidhean-allaidh air an dithis aca a lorg am broinn na saobhaidh. Bha sabaid ann agus mharbh na madaidhean a bhràthair.
Ge-tà, nuair a chaidh na daoine ann airson corp a bhràthar a thoirt dhachaigh, lorg iad e fhathast beò, ach air èiginn. Dh’inns e dhaibh mar a thachair. Thill na madaidhean mòra gun fhiosta dha. Ged a rinn e a’ chùis orra, chaidh a leòn gu dona. A rèir beul-aithris, chaidh a bhràthair, a bh’ air a thrèigsinn, a chrochadh gu bàs.
Nise, ged as e Falkirk a th’ air a’ bhaile mar ainm air na seann mhapaichean, ’s e Feakirk a chithear air mapaichean an latha an-diugh. Tha mi an dùil gu bheil e a’ tighinn bhon Ghàidhlig Fèith [na] Circe ‘the bog of the grouse’. Chanainn nach eil e ceangailte idir ri eaglais.
Faclan na Litreach: Tòmas Dic Lauder: Thomas Dick Lauder; madaidhean-allaidh: wolves; Abhainn Duibhidh: River Divie; saobhaidh: den; Loch nan Doirb: Lochindorb; cuileanan: pups; biodag: dirk; freiceadan: watchman, lookout.
Abairtean na Litreach: suidhichte air a’ Mhachair Ghallta: situated in the Central Belt of Scotland; ’s e baile-fearainn a th’ ann agus tha e air Bràigh Mhoireibh: it’s a farm and it’s in Braemoray [upland of Moray]; b’ esan an duine a sgrìobh pàipear mu iasgach an sgadain: he is the man who wrote the paper about herring fishing; ficsean agus cunntasan mu thachartasan agus eachdraidh: fiction and accounts of events and history; bha cunntas mionaideach de na tuiltean: there was a detailed account of the floods; am measg nan uaislean agus nan tuathanach: among the gentry and the farmers; mun sgrios a rinn na h-aibhnichean is na h-uillt a bhris na bruaichean aca: about the damage the rivers and burns that broke their banks did; chaill aon tuathanach trithead acaire de dh’fhearann: one farmer lost thirty acres of land; far an robh e doirbh gu leòr bith-beò a dhèanamh: where it was difficult enough to make a living; mòr-chlais faisg air Cnoc Bràigh Mhoireibh: a ravine near Knock of Braemoray; eagal ’s gun tilleadh na madaidhean-allaidh mòra: in case the adult wolves should return; ghabh am freiceadan eagal a bheatha romhpa agus theich e: the watchman was frightened by them and he fled; cha tug e eadhon rabhadh do a bhràthair: he didn’t even warn his brother; bha e air a nàrachadh mu na rinn e: he was ashamed of what he did; dh’inns e dhaibh mar a thachair: he told them what had happened; thill na madaidhean mòra gun fhiosta dha: the adult wolves returned without him knowing; chaidh a bhràthair, a bh’ air a thrèigsinn, a chrochadh gu bàs: his brother, who had abandoned him, was executed by hanging; chanainn nach eil e ceangailte idir ri eaglais: I’d say it is not connected in any way to a church.
Puing-chànain na Litreach: beag agus car iomallach an coimeas ris an Eaglais Bhric: small and somewhat remote compared to Falkirk. Eaglais is a feminine noun and femine nouns traditionally slenderise in the dative singular case (following a simple preposition like ‘ri’). Eaglais is already slender (the final vowel is an ‘i’) but the adjective bhreac, which has a broad final vowel, is slenderised to bhric.
Gnàthas-cainnt na Litreach: lorg iad e fhathast beò, ach air èiginn: they found him still alive, but only just.
Tha “Litir do Luchd-ionnsachaidh” air a maoineachadh le MG ALBA
Download the text of this week's letter as a PDF:Thoir a-nuas Litir mar PDF:
PDF documents are especially suited for printing out. Most computers can open PDF files, but if you have problems viewing them you may need to install reader software such as Tha faidhleachan PDF gu sònraichte math airson clò-bhualadh. Tha e furasta gu leòr do chuid de choimpiutairean faidhleachan PDF fhosgladh, ach ma tha trioblaid agad ‘s dòcha gum biodh e feumail bathar-bog mar Adobe Acrobat Reader. fhaighinn.
Litir do Luchd-ionnsachaidh
This letter corresponds to Tha an Litir seo a’ buntainn ri An Litir Bheag 1052
Podcast
BBC offers this litir as a podcast: Visit the programme page for more info and to download or subscribe. Tha am BBC a’ tabhainn seo mar podcast. Tadhail air an duilleag-phrògraim airson barrachd fiosrachaidh no airson podcast fhaighinn