1342: Iain Beag MacAnndra (2)
Litir sheachdaineach do luchd-ionnsachaidh le clàr-fuaime, tar-sgrìobhadh is mìneachadh. A weekly letter to Gaelic learners with audio, transcription and explanation.
Tha an litir ag obrachadh leis an fhaclair. Tagh an taba ‘teacsa Gàidhlig’ agus tagh facal sam bith san teacsa agus fosglaidh am faclair ann an taba ùr agus bidh mìneachadh den fhacal ann. The letter is integrated with the dictionary. Select the tab ‘Gaelic text’ and choose any word and the dictionary will open and you will see the English explanation of the Gaelic word.
Iain Beag MacAnndra (2)
Bha Iain Beag MacAnndra mar phàirt de bhuidheann ann an Coileachaidh ann an Srath Èireann a chuir stad air Abraich a bh’ air creach a thogail. Mharbh Iain ceannard nan Abrach le a bhogha. Dh’èigh uachdaran Choileachaidh, ‘Tapadh leat, Iain Bhig MhicAnndra à Dail na h-Aitnich, ’s e do làmh fhèin a rinn sin!’
Bha uachdaran Choileachaidh – Mac an Tòisich a bh’ ann – ag iarraidh gun dèanadh na h-Abraich dìoghaltas air Iain Beag, seach air muinntir Choileachaidh. Thuig Iain fhèin sin. Nuair a chuala e faclan an uachdarain, dh’èigh e, ‘Mìle mallachd air do theangaidh, a Mhic an Tòisich!’
Chuala gille, a bha na bheachdair do na creachadairean, a h-uile càil agus thill e dhachaigh. Bha e air a bhith a’ coimhead a’ ghnothaich bho phìos air falbh. B’ esan an aon Abrach a fhuair dhachaigh beò.
Fhuair na h-Abraich a-mach cà’ robh Dail na h-Aitnich. Chuir iad air dòigh sgioba de sheachdnar a rachadh ann airson Iain Beag a mharbhadh. Gu mì-fhortanach dhaibh, cha robh fios aig duine aca dè an coltas a bh’ air Iain.
Bha Iain deiseil air an son. Chuir e bogha agus stòras de shaighdean gu h-àrd ann an craobh-ghiuthais mhòr faisg air an taigh aige. Bha iad falaichte an sin.
Thàinig na h-Abraich. Chunnaic Iain iad agus chaidh e a choinneachadh riutha. ‘Càit a bheil taigh Iain Bhig MhicAnndra?’ thuirt iad ris.
‘Seallaidh mi sin dhuibh,’ fhreagair Iain. Agus thug e don taigh aige fhèin iad. Bha a bhean a-staigh agus thuig i sa mhionaid gun robh na coigrich ann le droch rùn.
Thug i sgleog air cluas Iain agus thuirt i ris, ‘Thalla is faigh do mhaighstir. Tha e sa mhonadh leis a’ chrodh. Agus bi sgiobalta!’
Dh’fhalbh Iain a-mach ach tuigidh sibh nach deach e chun a’ mhonaidh. Shreap e suas gu mullach na craoibhe-giuthais far an robh a bhogha is saighdean. Thug a bhean biadh is deoch do na h-Abraich. Cha tuirt duine aca carson a bha iad ag iarraidh bruidhinn ri Iain. Ach bha fios aice fhèin! Thug i sùil a-mach air an uinneig. ‘Tha an duine agam ann a-nise,’ thuirt i.
Cha do thuig na h-Abraich gun robh iad ann an cunnart sam bith. Dh’fhalbh iad a-mach, fear mu seach, agus loisg Iain Beag orra bhon àite fhalaichte aige air a’ chraoibh.
A rèir beul-aithris, leig Iain le aon duine maireachdainn beò airson ’s gun rachadh e dhachaigh a dh’innse dè thachair. Agus chan eil cunntas sam bith ann gun do dh’fheuch duine sam bith eile ri Iain Beag a mharbhadh.
Ach mòran bhliadhnaichean an dèidh làimhe, chaidh seachd uaighean aithneachadh faisg air Dail na h-Aitnich – a’ ciallachadh gun deach an seachdnar gu lèir a mharbhadh. Airson a bhith cinnteach gur e uaighean a bh’ annta, chaidh a dhà dhiubh a chladhach agus chaidh claignean agus cnàmhan coise aig daoine a lorg annta.
Tha dreachan eile air an sgeul ach tha e a’ coimhead coltach gu bheil iad stèidhichte air fìor thachartasan agus air fìor dhuine. Chaidh carragh-chuimhne do dh’Iain a thogail air taobh thall na h-aibhne bho Dhail na h-Aitnich. Tha i ann fhathast.
Faclan na Litreach: Coileachaidh: Kyllachy; Srath Èireann: Strathdearn; dh’èigh: shouted; brathadh: betrayal; thuig: understood; Mac an Tòisich: Mackintosh; falaichte: hidden; uaighean: graves; carragh-chuimhne: memorial, monument.
Abairtean na Litreach: Mharbh Iain ceannard nan Abrach le a bhogha: Iain killed the leader of the Lochaber men with his bow; ag iarraidh gun dèanadh na h-Abraich dìoghaltas air Iain Beag, seach air muinntir Choileachaidh: wanting the Lochaber people to wreak vengeance on Iain Beag, rather than on the people of Kyllachy; a bha na bheachdair do na creachadairean: who was a scout for the plunderers; bha e air a bhith a’ coimhead a’ ghnothaich bho phìos air falbh: he had been watching the matter from a distance; chuir iad air dòigh sgioba de sheachdnar a rachadh ann airson Iain Beag a mharbhadh: they set up a team of seven who would go there to kill Iain Beag; cha robh fios aig duine aca dè an coltas a bh’ air X: none of them knew what X looked like; chuir e bogha agus stòras de shaighdean gu h-àrd ann an craobh-ghiuthais: he put a bow and store of arrows high in a pine tree; chaidh e a choinneachadh riutha: he went to meet them; thuig i sa mhionaid gun robh na coigrich ann le droch rùn: she immediately understood that the strangers were there with evil intent; thug i sgleog air cluas Iain: she boxed Iain’s ear; bi sgiobalta: be quick [about it]; thug i sùil a-mach air an uinneig: she looked out of the window; leig X le aon duine maireachdainn beò: X allowed one man to remain alive; airson ’s gun rachadh e dhachaigh a dh’innse dè thachair: so that he would go home to tell what happened; chaidh claignean agus cnàmhan coise a lorg annta: skulls and leg bones were found in them; air taobh thall na h-aibhne: on the far side of the river.
Puing-chànain na Litreach: Mìle mallachd air do theangaidh, a Mhic an Tòisich: a thousand curses on your tongue, Mackintosh! Remember that, regardless of ‘thousand’ requiring a plural noun in English, mìle in Gaelic takes the singular, as do ceud, fichead and dusan. Mìle marbhphaisg air! is a very strong imprecation, which we might translate idiomatically as ‘to the fires of hell with him!’ but actually means ‘a thousand death-shrouds on him!’ Note that marbhphaisg is in the singular; the plural would be marbhphaisgean ‘death shrouds’.
Gnàthas-cainnt na Litreach: fear mu seach: one after the other.
Tha “Litir do Luchd-ionnsachaidh” air a maoineachadh le MG ALBA
Download the text of this week's letter as a PDF:Thoir a-nuas Litir mar PDF:
PDF documents are especially suited for printing out. Most computers can open PDF files, but if you have problems viewing them you may need to install reader software such as Tha faidhleachan PDF gu sònraichte math airson clò-bhualadh. Tha e furasta gu leòr do chuid de choimpiutairean faidhleachan PDF fhosgladh, ach ma tha trioblaid agad ‘s dòcha gum biodh e feumail bathar-bog mar Adobe Acrobat Reader. fhaighinn.
Litir do Luchd-ionnsachaidh
This letter corresponds to Tha an Litir seo a’ buntainn ri An Litir Bheag 1038
Podcast
BBC offers this litir as a podcast: Visit the programme page for more info and to download or subscribe. Tha am BBC a’ tabhainn seo mar podcast. Tadhail air an duilleag-phrògraim airson barrachd fiosrachaidh no airson podcast fhaighinn